نجف
شرح
کشور عراق مدفن چندین امام شیعیان است و به همین دلیل این کشور را می‌توان یکی از قطب‌های گردشگری مذهبی، به‌خصوص برای شیعیان نامید. شهر نجف که آرامگاه امام اول شیعیان حضرت علی (ع) را در خاک خود به آغوش کشیده است، یکی از مهم‌ترین شهرهای عراق است و در گذشته بسیاری از عالمان دینی و مراجع برای تحصیل علوم دینی به این شهر می‌آمدند. مرقد مطهر حضرت علی (ع) همچون جواهری است که این شهر را آراسته است. در اعیاد اسلامی و همچنین ایام سوگواری و شهادت ائمه اطهار، نجف مملو از زائرانی می‌شود که برای عرض ادب و ارادت به پیشگاه مولای خود می‌آیند. گفته می‌شود سفر به مکان‌های مذهبی دعوتی است و امامان خودشان باید شما را دعوت کنند تا این سفر قسمتتان شود؛ پس اگر روزی شما هم جزو دعوت‌شدگان بودید، بهتر است نکاتی را قبل از رفتن به این سفر معنوی به‌یاد داشته باشید تا آنجا مشکلی برایتان پیش نیاید.
اطلاعات ضروری نجف
اختلاف ساعت با ایران: ۱/۵- ساعت
زبان رسمی: عربی و کردی
واحد پول: دینار عراق
نوع برق شهری: ۲۳۰ ولت/ ۵۰ هرتز (دو شاخه نوع C/D/G)
کد کشور: ۹۶۴+
کد شهری: ۳۳
شماره تلفن‌های اضطراری
پلیس: ۱۲۲۱۰۴
آمبولانس: ۱۲۲
آتش‌نشانی: ۱۲۲۱۱۵
جهت رانندگی: راست
فرودگاه بین‌المللی: فرودگاه النجف
آب و هوای نجف
آب و هواى نجف در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد و سوزناکک است. در فصل تابستان زمانی که گرما شدت مى‌گیرد، مردم به سردابه‌‌هایى حفر شده در دل زمین پناه می‌برند. این سردابه‌ها به شکلى بدیع و با عمق‌هایى متفاوت حفر شده‌اند. دلیل این اختلاف دما در نجف، موقعیت جغرافیایی آن است. در تابستان دمای هوا بسیار بالا می‌رود و بادهاى داغ «سموم» مى‌وزد؛ به گونه‌اى که دماى آن در تابستان به ۴۵٫۵ درجه سانتیگراد مى‌رسد. اما سرماى آن به حدى است که آب منجمد شده و دما به صفر درجه و گاه به پایین‌تر از آن نیز مى‌رسد.
بهترین زمان برای سفر به نجف
سفر به عتبات عالیات عموما به‌شکل تور برگزار می‌شود و سازمان حج و زیارت، وظیفه اجرای این تورها را بر عهده دارد. با توجه به وضعیت امنیت عراق و جنگ‌های داخلی و مبارزه با تروریست در این کشور، به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود که بهصورت انفرادی به این کشور سفر کنید. سفر به کشور عراق معمولا بهصورت ترکیبی اجرا می‌شود و زائران را به شهرهای زیارتی کربلا، نجف، کوفه، کاظمین و در صورت امکان و برقراری امنیت به سامرا می‌برند.
معمولا سفرهای زمینی برای شهرهای مرکزی کشور، ۹ روز طول می‌کشد و پس از عبور از مرز، کاروان وارد شهر نجف، کربلا و سپس کاظمین می‌شود. سفرهای هوایی معمولا ۷ شب طول می‌کشد و پروازهای ایران به مقصد فرودگاه‌های بغداد یا نجف است. و پس از آن با اتوبوس‌های کشور عراق زائران به دیگر شهرهای زیارتی کربلا و کاظمین منتقل می‌شوند.
اگر از طریق آژانس‌های هواپیمایی اقدام به ثبت‌نام در تورهای عتبات عالیات کنید، این آژانس‌ها اقدام به گرفتن ویزای شما می‌کنند و شما دیگر دغدغه گرفتن ویزا نخواهید داشت، اما اگر خواستید بهصورت انفرادی سفر کنید حتما برای اخذ ویزا از شهر خود اقدام کنید تا در مرزها گرفتار کلاهبردارها نشده و در مرز بیش از اندازه معطل نشوید.
هزینه های سفر به نجف
هزینه هاستل‌ها (خوابگاه) و هتل‌ها
همان طور که قبلا هم اشاره شد، بهترین راه برای سفر به عتبات عالیات سفر با کاروان‌های سازمان حج و زیارت است. در این سفرها شما باید از میان هتل‌های طرف قرارداد این سازمان انتخاب کرده و در تور ثبت‌نام کنید. در گذشته هتل‌های این کشور اصلا از کیفیت لازم برخوردار نبود و بعد از سقوط نظام بعث عراق و باز شدن پای زائران ایرانی و دیگر شیعیان به این کشور، کمی وضعیت و کیفیت هتل‌های شهرهای زیارتی بهبود یافته است. بهترین هتل های نجف هتل «نورالعباس»، «الغالب»، «نورالنجف» و «المروج» هستند.
هزینه خوراک و مواد غذایی
اگر با کاروان‌های سازمان حج و زیارت به این شهر سفر می‌کنید، این تورها تهیه صبحانه، ناهار و شام شما را خود بر عهده دارند و در هتل‌ها غذاهای با کیفیت به مسافران عرضه می‌کنند. اما اگر قصد دارید بهصورت انفرادی به این سفر مشرف شوید توصیه می‌شود در رستوران‌های بین راهی غذا نخورید چون به‌دلیل کیفیت پایین و عدم رعایت کامل بهداشت، احتمال مسمومیت بسیار بالا است. از بهترین رستوران‌های این شهر می‌توان به رستوران «سوباط» در خیابان «مصطفی جمال الدین» نجف اشاره کرد.
هزینه حمل و نقل عمومی
هزینه تاکسی در نجف برای مسیرهای مستقیم و کوتاه حدود سه دینار است و اگر بخواهید تاکسی دربست و ساعتی بگیرید، باید به‌ازای هر ساعت ۹۰ دینار بپردازید. اما به‌طور کلی برای مسافت‌های متوسط هزینه تاکسی حدود ۱۸ دینار می‌شود.
توصیه‌هایی برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها
همان طور که قبلا هم ذکر شد بهترین روش برای سفر به عتبات عالیات مسافرت با کاروان‌های سازمان حج و زیارت است؛ سفرهای این‌چنینی به‌صرفه‌تر از سفر انفرادی است چون در طول سفر تمام مسئولیت هتل، بیمه، حمل و نقل و خوراک بر عهده کاروان بوده و شما می‌توانید به‌راحتی به سفر و زیارت خود بپردازید. اکثر ایرانی‌ها با زبان عربی آشنایی چندانی ندارند و در صورت سفر انفرادی احتمال اینکه گیر کلاهبرداران بیفتند خیلی زیاد است. ثبت‌نام در تورهای سازمان حج و زیارت این امکان را به شما می‌دهد که در ایام پیک و اوج شلوغی شهر کربلا، دغدغه پیدا کردن هتل را نداشته باشید، در غیر این صورت معلوم نیست خودتان بتوانید هتل مناسب با قیمت خوب پیدا کنید یا نه. در ماه محرم و صفر و در آستانه اربعین حسینی، مردم نجف میزبان زائران و عاشقان اهل بیت هستند که برای زیارت و عزاداری به این کشور آمده‌اند. در پیاده‌روی اربعین، زائران برای رسیدن به کربلا از نجف عبور می‌کنند و اهالی این شهر با دادن نذری، نمی‌گذارند زائر حسین گرسنه بماند. همه جای شهر پر از مردمانی است که نذری پخش می‌کنند و به‌راحتی می‌توانید غذا پیدا کنید و نگران هزینه‌های مربوط به آن نباشید.
اگر به زیارت حرم امام علی (ع) مشرف شدید، وقت خود را در بازارهای این شهر تلف نکنید. بازارهای نجف پر از جنس‌های نامرغوب چینی هستند و با با خرید چنین اجناسی فقط سرمایه کشور خود را به هدر داده و به اقتصاد ایران ضرر می‌زنیم. سوغات نجف مهر، تسبیح و در نجف است که بسیار مشهور است.
جاهای دیدنی نجف
شهر نجف از شهرهای مهم زیارتی شیعیان و محل تحصیل طلاب دینی در زمان‌های گذشته بود. شاید بتوان گفت گردشگری مذهبی مهم‌ترین نوع گردشگری موجود در این شهر است و از مهم‌ترین جاهای دیدنی نجف حرم امام اول شیعیان، حضرت علی (ع) است:
حرم امیرالمومنین علی (ع)
بارگاه مطهر حضرت علی (ع) در مرکز شهر نجف قرار دارد و اصلی‌ترین جاذبه گردشگری مذهبی این شهر است. این حرم تا زمان حکومت هارون الرشید مخفی بود و پس از علنی شدن مکان آن اولین بارگاه و ساختمان حرم را هارون الرشید بنا کرد. در دوره‌های دیگر تاریخ نیز این صحن و سرا تکمیل شد تا به‌شکل امروزی در آمد. امروزه توسعه حرم هنوز هم ادامه دارد و ایرانیان در این کار مشارکت می‌کنند.
سمت جنوبی صندوق نزدیک بالای سر جای دو انگشت هست. آنجا سنگ‌های گران‌بها و گوهرهایی که اهدا شده است. داستان این معجزه در کتاب‌های معتبر ننیامده اما میان شیعیان بسیار شهرت دارد و شاعرانی مانند حکیم فردوسی و سنایی با آثاری در این زمینه، مهر تاییدی بر آن زده‌اند. خلاصه ماجرا این است: سید نصرالله حائری از عالمان شیعه از مولی عبدالکریم از کتاب «تبصره المومنین» و «سید محمد صالح ترمذی» متخلص به کشفی از عالمان سنی طبق سندهای درست و معتبر آورده‌اند که «مره بن قیس» که کافری ثروتمند بود که بسیاری از پدران و نیاکان قبیله‌اش توسط حضرت علی (ع) به هلاکت رسیده بودند. او سپاهی چند هزار نفره را راهی نجف می‌کند و مردم نیز در درون شهر بست می‌نشستند. پس از شش روز جنگ سپاه توانست گوشه دیوار را ویران کرده به شهر وارد شود. با ورود سپاه مردممی‌گریزند. مره سوی بارگاه آمده و گفت «علی! تو پدران و نیاکانم را کشته‌ای». سپس کوشید تا ضریح (گویا منظور صندوق است) را با شمشیر بشکافد. در این لحظه دو انگشت مانند ذوالفقار از درونش بیرون آمد و مره را دو نیم کرد و در جا به سنگی سیاه تبدیل کرد. سنگ‌ها را به دروازه نجف منتقل کردند و هرکس به زیارت می‌آمد به آن پا می‌زد. مدتی بعد سنگ‌ها را از نجف بردند.
مساجد و اماکن موجود در آستان مقدس امیرالمومنین
مسجد عمران بن شاهین
مسجد عمران بن شاهین از قدیمی‌ترین مساجد نجف است که در شمال صحن مطهر قرار گرفته است. درب ورودی آن در قسمت راست راهروی ورودی باب شیخ طوسی قرار دارد. مقبره «آیت‌الله سید کاظم یزدی»، «علامه سید محمد کاظم» و چند عالم دیگر در این مسجد قرار گرفته است.
حسینیه صحن شریف
حسینیه صحن شریف در قسمت شمال صحن مطهر واقع شده و درب آن از ایوان سوم از زاویه شمال شرقی باز می‌شود.
ایوان العلما
ایوان العلما در وسط ضلع شمالی رواق مطهر قرار دارد و از آنجایی که عده‌ای از علمای بزرگ در آن مدفون هستند به این اسم نامیده شده است.
مسجد الراس
مسجد الراس در غرب صحن مطهر و متصل به رواق بنا شده و برای علت نام‌گذاری آن دو احتمال وجود دارد؛ اول آن که چون این مسجد در مقابل سر مبارک حضرت قرار گرفته، احتمال دارد مسجد الراس نامیده شده باشد و دیگر آن که از امام صادق (ع) روایتی وجود دارد که می‌گوید سر مقدس امام حسین (ع) در این مکان قرار دارد.
مسجد الخضرا
مسجد الخضرا در ضلع شرقی صحن مطهر قرار دارد. این مسجد محل تدریس «آیت‌الله عظمی خویی» بود.
تکیه بکتاشیه
تکیه بکتاشیه در شمال مسجد الراس و ضلع غربی حرم مطهر قرار دارد که دارای ۳ در می‌باشد۲ در به ایوان‌های داخل صحن باز می‌شود و در دیگر به ضلع غربی بیرون حرم.
مقام امام صادق (ع)
مقام امام صادق (ع) نزدیک درب مسجد الراس قرار دارد و روایت شده است که امام صادق (ع) هنگامی که به زیارت جدش آمده بود، در این مکان نماز خوانده است.
موضع الاصبعین
موضع الاصبعین در ضریح مطهر و مقابل صورت امام (ع) قرار دارد و از اماکن شریف محسوب می‌شود و دارای خصوصیات بزرگی است. (این مکان همان جایگاه دو انگشت در حرم مطهر است که ماجرای آن نقل شد.)
قبر حضرت آدم و نوح
بنا به آنچه که در روایات گفته شده، حضرت آدم بیشتر عمر خود را در کوفه گذراند و در اواخر عمر به مکه رفت و بعد از ساخت کعبه از دنیا رفت. پیکر مطهر او را در مکه به خاک سپردند. زمانی که قوم حضرت نوح هدایت شدند، خدا فرمان داد کشتی بسازد و با کسانی که ایمان آورده‌اند به‌جای دیگری هجرت کنند. هنگام گذر کشتی نوح از مکه خداوند به حضرت نوح دستور داد تابوت حضرت نوح را خارج کرده و با خود به کوفه آورد و بعد از پایان یافتن طوفان او را (در نجف فعلی) به خاک سپارد. طبق روایات قبر حضرت نوح نیز در این شهر قرار گرفته است و امام صادق (ع) دراین‌باره حدیثی دارند که می‌گوید:
هرگاه حضرت علی را زیارت کردی، بدان که حضرت آدم و حضرت نوح را نیز زیارت کرده‌ای.
قبرستان وادی السلام
قبرستان وادی السلام در قسمت شمالی حرم امیرالمومنین قرار دارد و با بیش از ۵ میلیون قبر، بزرگترین قبرستان دنیا محسوب می‌شود. شهرت این قبرستان به‌دلیل وجود روایاتی است که این قبرستان را محل رجعت تعدادی از پیامبران و امامان مومنین در روز رجعت می‌دانند. در روایات آمده که ارواح مومنین در این قبرستان گرد هم می‌آیند و یک فرشته روح مومن را بعد از مرگ به قبرستان وادی السلام می‌آورد و هرکس در این قبرستان دفن شود، عذاب قبر از او برداشته می‌شود. پیامبر اکرم (ص) به امیرالمومنین چنین می‌گوید:
تو برادر من هستی، وعده دیدار من و شما در وادی‌السلام است.
از افراد سرشناسی که در این قبرستان دفن شده‌اند می‌توان به حضرت هود و صالح، آیت‌الله سید جمال الدین گلپایگانی، آیت‌الله سید محمد باقر صدر، آیت‌الله سید جمال الدین افجه‌ای، آیت‌الله سید علی قاضی طباطبایی، رییس علی دلواری، لیلا قاسم، شعبان دوشلی و آیت‌الله حیدرقلی سردار کابلی اشاره کرد.
مقام صاحب الزمان (عج) در وادی السلام
مقام صاحب‌الزمان در وادی‌السلام سال‌ها است که به مقام حضرت مهدی (عج) شهرت دارد و دارای گنبد سبزی است که در مسیر ماشین روی وادی السلام قرار دارد.
مقام امام زین العابدین (ع)
در برخی از روایات آمده که هرگاه امام سجاد (ع) برای زیارت جدشان به نجف می‌آمدند، در مکانی (مقام امام زین‌العابدین) اقامت کرده و به نماز و عبادت مشغول می‌شدند که در غرب شهر نجف قرار دارد.
آرامگاه کمیل
کمیل بن زیاد نخعی از یاران شجاع و باوفای امیرالمومنین و فرزندان ایشان بود که حضرت علی (ع) دعای «خضر» را به کمیل آموخت و به دعای کمیل شهرت یافت. کمیل بعد از شهادت امیرالمومنین کنار امام حسن (ع) بود و در زمان امامت امام حسین (ع) دستگیر شد و دقیقا یک روز بعد از واقعه عاشورا او را آزاد کردند. بعد از آن کنار مختار جنگید و در سال ۸۳ هجری قمری و در سن ۹۰ سالگی به دست «حجاج» و همان‌گونه که حضرت به او خبر داده بود، به شهادت رسید. مرقد مطهر کمیل در مسیر نجف به کوفه، در منطقه ثویه (حی الحنانه) نزدیک مسجد حنانه قرار دارد.
مسجد سهله
مسجد سهله از مشهورترین مساجد اسلامی است که منتسب به امام مهدی (عج) است. این مسجد در شرق نجف (شهر کوفه قدیم) و در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی حرم امام علی (ع) قرار دارد. مسجد سهله از جایگاه معنوی و منزلت ویژه‌ای برخوردار است. در روایات آمده که مکان اقامت (خانه) امام زمان (عج) در دوران حکومت خود، مسجد سهله خواهد بود.
مسجد حنانه
کربلا در مسیرشان به‌سمت کوفه سر مقدس سیدالشهدا را در این محل بر زمین گذاشتند و زمین ناله سر داد. بعدها در این مکان مسجدی ساختند و به یاد آن ناله، نام مسجد را «حنانه» گذاشتند. مسجد حنانه بین نجف و کوفه، نزدیک قبرستان «ثوی» و مرقد کمیل قرار دارد.
بیت امام خمینی (ره)
در مهر ماه ۱۳۴۴ مام خمینی و فرزندشان آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی به عراق تبعید شدند. نزدیک به ۱۲ سال، امام خمینی (ره) در خانه‌ای ساده و محقر (بیت امام خمینی در نجف) در محله «حویش» نجف زندگی کرد و امروزه نیز می‌توانید از این خانه بازدید کنید.
آثار تاریخی نجف
قصر خورنق
«نعمان بن امر القیس» که از پادشاهان لخم بود، این قصر را براى اقامت یزدگرد یا بهرام در دو کیلومترى نجف ساخت. در شعر عصر جاهلى عرب «قصر خورنق» یکى از عجایب سى گانه جهان شمرده مى‌شود که ساخت آن شصت سال به طول انجامیده است. قصر خورنق تا زمان فتح عراق توسط مسلمانان، در اختیار دست نشانده‌هاى حکومت ساسانى بود. پس از آن دوران حاکمان مسلمان، یکى پس از دیگرى، به توسعه و ترمیم آن پرداختند. اما پس از دوران منصور، قصر خورنق رو به ویرانى رفت و تا چندى پیش برخى از پایه‌هاى آن قصر باقى بود اما امروزه اثرى از آن نیست.
قلعه نجف
در نجف قلعه مستحکمی وجود دارد که یادگار دوران عثمانی بود و حاج محمد حسین خان صدر اعظم اصفهانى دیوار آن را تجدید کرده و دو درب براى آن گذاشته بود. یک سمت دیوار آن که رو به مسجد کوفه است، ۶ متر طول داشت و طول سمت دیگر که روبه وادى السلام با ۷ متر بود. دروازه نجف در کنار دیوار قلعه قرار داشت و یکى از راه‌هاى ورودى صحن نیز از همین قلعه باز مى‌شد. این قلعه تا دوران قاجار پابرجا بود اما بعدها به‌دلیل گسترش صحن حرم، قلعه را ویران کردند.
مقبره ذى الکفل
مقبره ذی الکفل در ۴۰ کیلومترى جاده نجف به حله، در کنار فرات و در یک آبادى به نام «ذى الکفل» قرار دارد که آرامگاه پیامبر بنى اسرائیل است. این پیامبر چون کفیل یهودیان بود او را ذى الکفل مى‌خواندند. در این آبادى قلعه آجرى کوچکى وجود دارد و قبر ذى الکفل داخل آن قرار دارد. یهودیان در قرن گذشته در آن منطقه بناهایى ساخته‌اند و ساکنان آن ناحیه که یهودى و عرب بودند، بعدها همه به فلسطین رفتند. هرساله زائران یهود از نقاط مختلف به اینجا مى‌آمدند و یک ماه ساکن مى‌شدند. در پشت این مقبره مسجدى است که گفته مى‌شود چهار نفر از حواریان در آن جا به خاک سپرده شده‌اند و قبر دختر ذى الکفل هم آنجا قرار دارد.
برج نمرود
بالاتر از آبادی ذی الکفل و در کنار شط، تپه‌اى قرار دارد که بر فراز آن برجى از آجر ساخته شده و داراى سرداب و زیرزمین است. گفته می‌شود حضرت ابراهیم علیه السلام را از این محل به آتش انداخته‌اند. این برج و تپه از آثار شهر باستانى بابل است و با وجود تخریب و فرسودگى هم چنان استوار مانده است.
غذاهای سنتی نجف
در کشور عراق اکثر شهرها غذاهای مشترک دارند و در هر گوشه این کشور می‌توانید آن‌ها را پیدا کنید. یکی از غذاهای این کشور که بسیار مشهور است، خورشت قیمه نجفی است که به‌عنوان غذای نذری میان زائران و مسافران در ایام ماه محرم و صفر و همچنین ایام شهادت امیرالمومنین در شهر پخش می‌شود. امکان ندارد که در این ایام کسی در شهر گرسنه بماند. از دیگر غذاهای خوشمزه و محلی عراق می‌توان به ته چین عراقی، بامیه، البریانی، دولما، کباب، فاضولیا و حققا اشاره کرد.
راهنمای سفر به نجف
۱. در کلیه موارد می‌توانید سوالات و مشکلات را با مدیر کاروان خود در میان بگذارید. مدیر در این سفر نقش هماهنگ‌کننده و هدایت‌کننده و وظیفه دفاع از حقوق زائران را دارد.
۲. در صورت بروز هرگونه بیماری یا مصدومیت، خونسردی خود را حفظ کرده و به اتفاق مدیر کاروان و با همراه داشتن کارت شناسایی زائر، به مراکز درمانی پیش‌بینی شده و درمانگاه‌های شبانه‌روزی مراجعه کنید.
۳. روی تمام ساک‌ها، کیف و چمدان، موبایل و دوربین حتما نام و مشخصات خود را بنویسید. (ضمنا توصیه می‌شود مشخصات را روی کاغذ یا مقوا نوشته داخل چمدان نیز قرار دهید).
۴. بردن موبایل، دوربین عکاسی و فیلم‌برداری به داخل حرم‌ها و اماکن زیارتی ممنوع است.
۵. در ایران و عراق حساسیت زیادی روی مواد مخدر و داروهای روان‌گردان وجود دارد و در صورت همراه داشتن حتی یک گرم، موجب بازداشت دارنده مواد و مدیر کاروان شده و باعث برگرداندن کل اعضای کاروان به ایران می‌شود!
۶. همراه داشتن اسناد و مدارک (مانند شناسنامه، کارت ملی، کارت بسیج، کارت شناسایی شغلی، گواهی نامه رانندگی، دسته چک، دفترچه بانکی، دفترچه بیمه، کارت‌های اعتباری و نظایر آن) در سفر عتبات عالیات به‌هیچ‌وجه ضرورت ندارد و احتمال مفقود شدن آن‌ها در سفر زیاد است، بدیهی است کارت شناسایی زائر و کارت هتل محل اسکان و گذرنامه کافی است.
۷. در هیچ شرایطی از لیوان و حوله مشترک با دیگران استفاده نکنید و همیشه در تمام مراحل در بین راه و هتل از آب بطری‌های پلمپ شده مصرف کنید. (آب لوله کشی در عراق فقط برای شست‌وشو مناسب است.)
۸. از رفتن به شهرهای دیگر و نقاط ممنوعه اکیدا خودداری فرمایید، چون پوشش امنیتی در آن اماکن وجود ندارد. در صورت تامین امنیت در شهر مقدس سامرا یا سایر اماکن زیارتی، به‌طور رسمی اعلام می‌شود.
۹. از تنها گذاشتن کودکان خود در هتل و نیز بازی کردن آن‌ها با آسانسور جدا خودداری کنید تا خطری متوجه آن‌ها نشود.
۱۰. از محل تصادفات که تجمع افراد را موجب می‌شود و محل انفجارات احتمالی دور شوید و از عکس گرفتن یا فیلم برداری از این صحنه ها اکیداً خودداری کنید.
۱۱. وقت خود را در بازار و برای خرید اجناس نامرغوب چینی تلف نکنید.
۱۲. با توجه به بزرگی قبرستان وادی السلام و مسائل امنیتی، به زائران توصیه می‌شود تنها به قبرستان نروند و چند نفر کنارشان باشد.